Quén cabe no mundo?

Quén cabe no mundo?

CARLOS FERNÁNDEZ LIRIA
Dominio público
Opinión a fondo
Público, 22 Ene 2008

Se os nosos sistemas políticos fosen o que din ser, en todos os parlamentos estaríase discutindo agora unha gráfica elaborada por Mathis Wackernagel, investigador do Global Footprint Network (California). Pero non parece que o asunto chame demasiado a atención. E con todo, a gráfica resulta demoledora para as máis firmes certezas da nosa clase política e, por suposto, para os criterios máis evidentes dos votantes. Sobre todo, nun mundo político no que esquerda e dereita énchense a boca cos obxectivos do "desenvolvemento sostible".

A cousa é ben sinxela. O eixo vertical representa o Índice de Desenvolvemento Humano (IDH), elaborado por Nacións Unidas para medir as condicións de vida dos cidadáns tomando como indicadores a esperanza de vida ao nacer, o nivel educativo e o PIB per cápita. O Programa de Nacións Unidas para o Desenvolvemento (PNUD) considera o IDH "alto" cando é igual ou superior a 0'8, establecendo que, en caso contrario, os países non están "suficientemente desenvolvidos?. No eixo horizontal mídese a cantidade de planetas Terra que sería preciso utilizar no caso de que se xeneralizase a todo o mundo o nivel de consumo dun país dado. Wackernagel e o seu equipo fixeron os cálculos para 93 países entre 1975 e 2003. Os resultados son estremecedores e sorprendentes. Se, por exemplo, chegásese a xeneralizar o estilo de vida de Burundi, sobraríanos aínda máis da metade do planeta. Pero Burundi está moi por baixo do nivel satisfactorio de desenvolvemento (0'8 de IDH). En cambio, Reino Unido, por exemplo, ten un excelente IDH. O problema é que, para conseguilo, necesita consumir tantos recursos que, se o seu estilo de vida xeneralizásese, faríannos falta tres planetas Terra. EEUU ten tamén boa nota en desenvolvemento humano; pero o seu "pegada ecolóxica" é tal que farían falta máis de cinco planetas para xeneralizar o seu estilo de vida.

Repasando o resto dos 93 países, compréndese que hai motivos para que o traballo de Wackernagel titúlese O mundo suspende en desenvolvemento sostible. Como non hai máis que un planeta Terra, é obvio que só os países que se sitúen na área coloreada da gráfica (por encima dun 0'8 en IDH, sen exceder o número 1 de planetas dispoñibles) teñen un desenvolvemento sostible. Só os países comprendidos nesa área serían un modelo político a imitar, polo menos para aqueles políticos que queiran conservar o mundo a medio prazo ou que non estean dispostos a defender o seu dereito (quizais racial, divino ou histórico?) a vivir indefinidamente moi por encima do resto do mundo.

Agora ben, ocorre que a área en cuestión está practicamente baleira. Hai un só país no mundo que "por agora polo menos" ten un desenvolvemento aceptable e sostible á vez: Cuba.

A cousa, por suposto, dá moito que pensar. Para empezar porque é fácil advertir que a maior parte dos balseros cubanos fuxiron e foxen do país buscando esoutro nivel de consumo que non pode ser xeneralizado sen destruír o planeta, é dicir, reivindicando o seu dereito a ser tan globalmente irresponsables, criminais e suicidas como o somos os consumidores estadounidenses ou europeos. Teriamos moi pouca vergoña, desde logo, se condenásemos a pretensión dos demais de imitar o modo como devoramos impunemente o planeta. Pero se recoñecerá que a imaxe mediática do asunto cambia de forma radical: do que realmente foxen é do consumo responsable en busca do Paraíso do consumo suicida e, por intereses estratéxicos de acoso a Cuba, recíbeselles como heroes da Liberdade no canto de pecharlles as portas como se fai con quen foxen da miseria, por exemplo, de Burundi (a quen se trata como unha praga da que hai que protexerse).

A nivel xeral, a cousa é moito máis interesante. É moi significativo que o único país sostible do mundo sexa un país socialista. Adoita ser un lugar común entre os economistas que o socialismo resultou ruinoso e ineficaz desde un punto de vista económico. Sorprende que, nun mundo como este, a falta de competitividade poida aínda considerarse unha acusación de peso. En termos de desenvolvemento sostible, a economía socialista cubana parece ser máximamente competitiva. En termos de desenvolvemento suicida, non cabe dúbida, o capitalismo éo moito máis.

O maior reproche que se pode facer ao sistema capitalista é, precisamente, que é incapaz de deterse e incapaz ata de retardar a marcha. O capitalismo é un sistema preso do seu propio impulso. O economista J. K. Galbraith dicía que ?entre os moitos modelos do que debería ser unha boa sociedade, ninguén propuxo xamais a roda da ardilla?. Con todo, atopámonos con que, aínda que ninguén o propuxo, este absurdo parece haberse imposto de feito: no capitalismo cada un trata de imporse á competencia aumentando a súa produtividade para non perder mercado pero, ao atoparse todos na mesma carreira, non chega nunca o momento en que poida deterse este aumento ininterrompidamente crecente do ritmo e a consecuente dilapidación de recursos.

Ante esta dinámica absurda, debemos esixir o dereito a pararnos. Non podemos permitir que os nosos ministros de Economía sígannos convencendo de que "crecer" por baixo do 2 ao 3% é catastrófico, e non podemos permitir que os nosos políticos sigan propondo como solución aos países pobres que imiten aos ricos. É materialmente imposible. O planeta non dá para tanto. Cando propón ese modelo saben que, en realidade, están defendendo algo moi distinto: que nos encerremos en fortalezas, protexidos por valos cada vez máis altas, onde poder literalmente devorar o planeta sen que ninguén nos moleste nin nos imite. É a nosa solución final, un novo Auschwitz investido no que en lugar de encerrar ás vítimas, encerrámonos nós a salvo do arma de destrución masiva máis potente da historia: o sistema económico internacional.

Carlos Fernández Liria é profesor titular de Filosofía na Universidade Complutense de Madrid

Enlace orixinal con comentários de interesse no xornal "Público"
__________________________